In de tijd dat Wamel waarschijnlijk gesticht is of weer als nederzetting in gebruik genomen werd (naar men aanneemt tussen 700 en 800), werden eerst de hooggelegen oeverwallen in cultuur gebracht. We schreven daar al uitgebreid over. Veel dorpen in het rivierengebied kennen in dit verband een Voorstraat en een Achterstraat. Een straat aan de voorzijde van de oeverwal en een aan de achterzijde. Die Achterstraat kennen we in Wamel ook, een Voorstraat ontbreekt echter. De Achterstraat was dus oorspronkelijk de achterste begrenzing van het land dat in cultuur gebracht was. Net daarachter lagen de gemeenschappelijke gronden, de Grote Gemeent, het Pellegemeent en de Hoge en Lage Weide. We kunnen er van uitgaan dat de huidige Viaductstraat en de huidige Lakenstraat die vroeger Achterstraat werden genoemd, al sinds het ontstaan van Wamel in gebruik zijn. Dat de Achterstraat niet recht door loopt en dat er eigenlijk een vreemde kronkel in zit is niet verwonderlijk als men de geologische kaarten bekijkt. Precies op dat punt is de oude oeverwal het smalst.
Ook de Hogeweg en de Dorpsstraat zijn erg oud. Met name de Hogeweg begrenst een ontginning die ook uit de eerste periode van Wamel stamt. De perceelsindeling en namen duiden hier duidelijk op. We spreken dan van het stuk tussen de Hogeweg, Het Zand, de Waalbandijk en de Pèrelaan.
De Waalbandijk zelf ligt op de voorzijde van de oeverwal, het punt waar het land beschermd moest worden tegen het rivierwater. Daarbij stuiten we op een schijnbaar vreemde zaak. Bij de huidige katholieke kerk maakt de dijk ineens een rare slinger in de richting van de Dorpsstraat. Tot de tweede helft van de vorige eeuw (1860/1870) was immers de Dorpsstraat de dijk. Kijken we echter naar de Oude Waalsteeg, dan ligt die precies in het verlengde van het dijkstuk Leeuwen/Wamel. Zouden we die dijk en de oude Waalsteeg rekenen tot de oorspronkelijke noordelijke begrenzing van ons dorp, dan kunnen een aantal vragen worden opgelost.

Dan staat de oorspronkelijke kerk, de huidige Protestantse kerk, namelijk keurig midden in het dorp. Dan loopt er een straat voor en achter de kerk langs, zoals dat vaak het geval was. Dan ligt de Dorpsstraat netjes in het midden en ontstaat er als het ware een soort dambord patroon waarbij bepaalde kavels keurig omsloten worden door wegen. Dit past precies bij het feit dat juist ten noord-westen van het dorp een deel van de oeverwal is weggeslagen toen de Waal nog vóór Tiel langs liep en de huidige Waal nog een veel onbeduidender stroom geweest moet zijn. Deze situatie moet tijdens het ontstaan van Wamel nog bestaan hebben. De kerk moet al vanaf het begin op dezelfde plaats gestaan hebben. De Oude Waalsteeg die vermoedelijk ligt op een oude Romeinse weg, zal vanaf het ontstaan van Wamel de verbindingsweg naar Tiel geweest zijn. Toen er een deel van Wamel afkalfde is deze route echter blijven bestaan. Dat kon ook makkelijk, want toen de Waal zijn hoofdstroom verlegde naar zijn huidige bedding kwam er weer rust in dit gebied omdat het aan de binnenbocht van de rivier kwam te liggen. Toen de dijken werden aangelegd, misschien wel als gevolg van het verdwijnen van een stuk oeverwal, moest er natuurlijk een bocht gelegd worden in de noordelijke route en kwam het dijktracé te liggen over de Dorpsstraat. Dat die bocht gelegd moet zijn blijkt ook uit het feit dat dit stuk over een reeds bestaand perceel werd heen gelegd.

Dat het westelijk deel tussen Waalbandijk en Oude Waalsteeg vroeger bewoond was blijkt ook uit de kaart van Van Deventer, waar we daar zelfs nog een tweede dwarsweg terugvinden en er ook nog bebouwing ingetekend staat.
Het valt op, dat de Waalsteeg -het stuk vanaf de Waalbandijk- toen nog niet bestond. Wel is er een pad aangegeven vanaf het punt waar nu de Veerweg ligt tot de bocht in de Oude Waalsteeg. Dit pad zal ontstaan zijn voor de bewoners in het westelijke deel van Wamel en Dreumelnaren die naar Tiel moesten en die daardoor ‘richt toe’ konden en zodoende niet de omweg via de Wamelse kerk hoefden te maken.
Echt oude straatnamen in ons dorp zijn ongetwijfeld de: Achterstraat, Hollenhof, Dorpsstraat, Hogeweg, Kloosterstraat, Waalsteeg, Oude Waalsteeg, Liestersteeg, Hommelsteeg, Dalenstraat en de beide Zijwendes, de Hoge Zevend (het huidige Zijveld) en de Lage Zevend, aan de Dreumelse kant van de polder. Een beetje een raadsel is de benaming Kwadenaardstraat.

Uit het verpachtingsregister dat we aan het eind van het vorige hoofdstukje noemden, weten we dat de Kwadenaardstraat destijds ‘Custerstege’ heette. Ook in een beschrijving uit 1567 is sprake van de Custerstege. Waarschijnlijk is de naam Kwadenaarstraat ontstaan in de Franse tijd, rond de periode 1795 of iets later. In de oudere stukken wordt de Dalenstraat `Dalensteeg’ genoemd. Ook deze weg moet in die tijd het achtervoegsel ‘straat’ gekregen hebben. Het is mogelijk dat de Franse bezetter deze stegen toen verbeterd heeft, en dat ze daarom ‘straat’ genoemd werden, maar daar zijn geen concrete bewijzen voor. Zeker is in elk geval dat op de eerste kadastrale kaart van 1821 de benamingen Dalenstraat en Kwadenaarstraat voorkomen.
De benaming `Hommelsteeg’ is een verbastering van `Homoetsteeg’. In de stukken uit 1567 geschreven als ‘Homoitsche stege’.
De naam Koningsstraat staat waarschijnlijk in verband met een oude Koningsweg uit de Karolingische tijd die vermoedelijk is aangelegd op het tracé van een veel oudere Romeinse weg en die als een rode draad in oost-westrichting dwars door Maas en Waal loopt.
Namen als Wilhelminastraat, Houtstraat, Stationsstraat en Viaductstraat stammen uit deze eeuw. De Wilhelminastraat is genoemd naar Koningin Wilhelmina, de Viaductstraat naar het viaduct dat rond 1957 over deze straat werd aangelegd, toen de Van Heemstraweg er kwam en er een rechtstreekse verbinding werd gemaakt met het Tielse veer. Dat wil niet zeggen dat het geen oude wegen zijn, maar de oude namen -als ze al een naam hadden- zijn verdwenen.
De Houtstraat heette vroeger het Paadje of Straatje van de Rappen en werd Houtstraat genoemd toen daar de meubelfabriek van Zondag verrees en dit pad verhard en verbreed werd en er zodoende een echte straat ontstond. De Stationsstraat is genoemd naar het tramstation dat hier tot de laatste periode van de oorlog stond.
Hoe het met de naam Dorpsstraat zit weten we niet precies. De term Dorp wil eigenlijk zeggen ‘akker, hoeve’. In het oud frankisch is `throp’ ‘kudde’, in het oud saksisch betekent `thorp’ ‘dorp’. In de oudste geschriften wordt uitgegaan van ‘villa’, waar ook het franse woord `village’ -wat ook dorp betekent- van afgeleid is. Het kan heel goed zo geweest zijn dat in het dagelijkse taalgebruik ‘dorp’ gebruikt werd, terwijl in de akten altijd de Latijnse vorm werd gebruikt om de simpele reden dat alle akten en registers destijds in het Latijn werden opgesteld.
De naam Kerkstraat is ontstaan toen de katholieken daar hun schuurkerk hadden. Dat moet dus na de reformatie geweest zijn. Aanvankelijk heette het Kerkepad.
De Van Heemstraweg is genoemd naar baron Van Heemstra, Commissaris van de Koningin in Gelderland, die zich er nogal voor heeft ingezet dat deze weg er kwam. De Lakenstraat heeft natuurlijk te maken met de Lakenburg.

De naam Kloosterstraat is afkomstig van het klooster dat hier heeft gestaan. Daar hoeven we niet dieper op in te gaan, daarover is al op andere plaatsen in dit boek geschreven. De vlak daarbij liggende Varkensmarkt doet denken aan een marktplaats voor varkens. Vroeger was het huidige pleintje er echter nog niet. Hoe het met die varkensmarkt precies zit, kunt U lezen in het hoofdstuk over de Wamelse markten.

We schreven ook reeds dat met name in de nieuwe wijken die na 1965 zijn ontstaan diverse namen eigenlijk niet overeenkomen met de oorspronkelijke perceelsnamen ter plaatse. U kunt dat zelf controleren aan de hand van de kaart met perceelsnamen. We hebben op de vorige bladzijde een kaartje afgedrukt met de huidige straten, waarop we ze hernoemd hebben zoals ze tot voor de oorlog genoemd werden. De straten die daarna nieuw zijn aangelegd hebben we hier en daar namen gegeven zoals die historisch juister geweest zouden zijn. De andere nieuwe namen hebben we weggelaten. U krijgt hierdoor een goede indruk hoe het was en hoe er hier en daar met straatnamen gerommeld is. Gelukkig is Wamel gespaard gebleven van de gewoonte om een buurt of wijk van `bloemennamen’ te voorzien. Het lijkt ons een tamelijk fantasieloze werkwijze. Zeker onze dorpen hebben een rijke agrarische historie, die voortleeft in de vorm van honderden perceelsnamen. We zagen al hoeveel historische gegevens daar nog uitgehaald kunnen worden. We hebben ook gezien hoeveel archiefmateriaal  in de loop der eeuwen verdwijnt en hoe moeilijk het dan is zaken terug te vinden. Zou men bijvoorbeeld in de nieuwe wijk De Ret uitgegaan zijn van de oude benamingen, dan had er een stuk historie voortgeleefd en was er iets zichtbaar gebleven van 1100 jaar geschiedenis. Geschiedenis is een stuk cultuur, je bewust zijn van je herkomst.
Tot slot nog één naam die verdwenen is en die alleen in de volksmond bestond. We hebben het dan over het ‘straatje’ vanaf de Lakenstraat langs de school en de gymzaal naar het park. Totdat het park werd aangelegd was dat een onverhard pad waar achter de dikke populieren nogal eens jonge mensen werden aangetroffen, over het algemeen tweetallen. Hier werd namelijk nog al eens gevrijd… Als zichtbare herinnering aan de liefkozingen bleven op menig jonge -mannen- gezicht rode plekken achter van de lippenstift waar de jonge vrouwen zich nog mooier mee maakten dan ze al waren. Daarom droeg dit pad de naam: het ‘LIPPENSTIFTLAANTJE’.