Onderwijs in Wamel

Bewaarschool- kleuterschool- naaischool

In 1849 werd in Wamel de Vincentiusvereniging opgericht en deze vereniging is meteen begonnen met de exploitatie van een ‘bewaarschool’. Voor huur van de ruimte werd ƒ 63,90 uitgegeven. Maar al gauw heeft de Vincentiusvereniging een gebouw aangekocht wat later onder andere ‘de Sieneschool’ werd genoemd, naar de voornaam van een van de leidsters.
In ambtelijke termen noemde men die eerste leidster: ‘Bewaarschoolhouderes’. Dat was in 1863, Mejuffrouw Gerritje Franssen en in 1865 Maria van Hellemondt. Zij verdienden ieder ƒ 2,= per week en de ouders betaalden 5 cent per week. Ze werkten van 9 tot half 12 en van 14.00 tot 16.00 uur. Maria van Hellemondt gaf tevens godsdienstles aan kinderen tot 6 jaar en kreeg daarvoor ƒ 28,= per jaar en gruis (kolen) voor de kachel.
Er waren 66 jongetjes en 58 meisjes op de bewaarschool en Maria van Hellemondt was nog steeds de leidster. Maar in 1874 ging ze zich bezig houden met het geven van handwerklessen aan meisjes en werd er een andere ‘bewaarschoolhouderes’ aangesteld.
In 1880 kreeg de handwerkjuf van de gemeente een tegemoetkoming van ƒ 50,= per jaar en toen werd ook eigenlijk de ‘Naai- en Breischool’ opgericht door de Vincentiusvereniging. Behoeftige meisjes kregen daar gratis onderricht. Elf meisjes meldden zich.
De Naaischool groeide, want in 1886 waren er 20 meisjes. Vier jaar later -1890- vierde Maria van Hellemondt haar zilveren jubileum als bewaarschoolleidster en kreeg tijdens een feestelijke vergadering van de Vincentiusvereniging ‘een schoon kruisbeeld onder een stolp’.
In die tijd werden de kleuters al getrakteerd op eenvoudige Sinterklaascadeautjes en op 5 december 1890 kregen de 28 meisjes van de naaischool en de 55 kinderen van de bewaarschool ieder een krentenbol, die de heer Van der Sijp (burgemeester) liet bezorgen.
Na 37 jaar trouwe dienst trekt Maria van Hellemondt zich in 1902 terug. Zij heeft helaas niet lang van haar welverdiende rust kunnen genieten, want in 1904 overleed zij. In haar plaats werd Francina de Haas aangesteld. Vanaf toen werd de school ‘Sieneschool’ genoemd. Francina de Haas ontving naast haar loon van de Vincentiusvereniging ƒ 50,= per jaar van de gemeente.

In het rechterdeel van Huize Henricus, waren de "bewaarschool" en de naaischool gevestigd. De kleuters hadden op de begane grond lokalen, de naaischool op de eerste verdieping daarboven.

In het rechterdeel van Huize Henricus, waren de “bewaarschool” en de naaischool gevestigd. De kleuters hadden op de begane grond lokalen, de naaischool op de eerste verdieping daarboven.

In 1908 werd de bewaarschool opnieuw opgericht. En op 1 januari 1917 nam Mejuffrouw van Hellemondt-Velthuis ontslag als onderwijzeres in nuttige handwerken wegens drukke huishoudelijke bezigheden. Dit ontslag werd haar eervol verleend. Op 11 mei 1920 werd haar zus, Mejuffrouw Alie Velthuis benoemd voor het geven van de handwerklessen. De bewaarschool was toen in de straat die nu Koningsstraat heet, in het huis waar later Rein van Rossum woonde en wat nu parkeerplaats is van Transportbedrijf Thijssen. Sien en Daat van de bewaarschool baden in de kerk op zondagmiddag om 2 uur de rozenkrans voor. Om half 3 was er het Lof en om 3 uur H. Familie. Twee keer in de week was er ‘s morgens om 8 uur voor de kinderen catechismusles in de catechismuskamer van de kerk.
Op 21 mei 1918 waren er 75 kleuters en Mejuffrouw Van Ballegooij was bewaarschoolhoudster. Op 15 april 1920 kreeg Mejuffrouw Anna van Haaren eervol ontslag als bewaarschooljuf. In 1932 kreeg de bewaarschool in Wamel van de Gemeente een subsidie van ƒ 110,=.
Zoals we al eerder beschreven kwamen in 1935 de Zusters van de orde van het H. Hart van Jezus uit Moerdijk naar Wamel en begonnen daar naast een bejaardenhuis en lagere meisjesschool ook een bewaarschool en een naaischool. Toen werd de school van de Vincentiusvereniging opgeheven.
Op 4 november 1935 werd de bewaarschool geopend.
De school begon met 93 kleuters en de naaischool met 31 leerlingen, beiden waren gehuisvest in de Westelijke vleugel van ‘Huize Henricus’. De kleuters beneden, de naaischool boven.
Zuster Marie-Martinie werd de eerste kleuterleidster en Zuster Gonzaga werd haar hulp. De naaischool werd geleid door Zuster Fulgentia en Zuster Quirina. Op 26 januari 1936 hielden de bewaarschool en de naaischool open huis. De zusters, die nog heel wat tekort kwamen in hun nieuwe scholen, hadden een offerblok neergezet. Er kwam ƒ 35,74 in. In onze gedachten niet veel, maar een werkman verdiende destijds op de steenfabriek en bij de Maas-kanalisatie maar ƒ 8,= tot ƒ 10,= per week.
Het klooster en het bejaardenhuis werden op 14 april 1936 plechtig ingezegend door Pastoor Henricus Heurkens. Eindelijk hadden de zusters van het bejaardenhuis en van de scholen een goede woning, want vooral de zusters van de scholen hadden zich, na enkele weken op de pastorie gewoond te hebben, maanden moeten behelpen met woonruimte in het nog niet afgebouwde en onverwarmde klooster.
Het werd een mooie plechtigheid met veel genodigden. De 74-jarige pastoor ging trots rond en zwaaide zijn wijwaterkwast met een wijds gebaar. In de kapel werd de plechtige H. Mis opgedragen en een eigen koortje van negen zusters onder leiding van meester Frans van Oijen zong de misgezangen, op het orgel begeleid door Wethouder en overbuurman van de zusters, Grad van Dreumel. Hij speelde op een orgel dat door een protestantse buurman aan de zusters was uitgeleend, waarschijnlijk was dat Hent van Ingen, die een bakkerij had op de plaats waar nu het VTC staat. Deze bakkerij stond aan de toenmalige Hogeweg (nu Dorpsstraat), want er was toen nog geen verbindingsstraat tussen Hogeweg en Clarissenstraat.

Achterste rij v.l.n.r.: Adri v.d. Linden, Dagmar de Lepper, Kees Gerritsen, Adri Kerstens, Kees Zondag, ..... , Gerard Lamers, Zr. Hilaria, Reini van Rossum, Nico Zondag, Piet van Rossum, Antoon Janssen, Frits Gremmen, Annie Lamers, Boy Gremmen, Francien van Gelder, Theo Huisman, Tonnie Koolhout, Maria van Kessel. Middelste rij: Jan van Echteld, Wilma Gerritsen, Thea van Rossum, Marian Huisman, Ria Thijssen, Annie Schoffelmeer, Rikie de Lorijn, Hennie van Wijk, Annie Sengers, Gerda Zondag, Corrie van Rijn, Joke van Deursen, Elly Bakker, Rikie de Vree, Toon Roeffen, Willy Peters, Gert van Rooij, Frans Gremmen, Hent Thijssen. Voorste rij: Wim Janssen, Gerrie Debast, Joke Looman, Gonnie Looman, Els Gremmen, Nellie Zondag, Sjaan Zondag, Pieta Janssen, Marietje van Kool wijk, Herma Huisman, Miep Kruisbergen, Nol Schoffelmeer, Theo Koolhout, Jan Nijs, Hettie van Rooij, Corrie Gerritsen, Adriaan Zondag, Jopie van Haren, Karel Eisen, Jan van Eck.

Achterste rij v.l.n.r.: Adri v.d. Linden, Dagmar de Lepper, Kees Gerritsen, Adri Kerstens, Kees Zondag, ….. , Gerard Lamers, Zr. Hilaria, Reini van Rossum, Nico Zondag, Piet van Rossum, Antoon Janssen, Frits Gremmen, Annie Lamers, Boy Gremmen, Francien van Gelder, Theo Huisman, Tonnie Koolhout, Maria van Kessel. Middelste rij: Jan van Echteld, Wilma Gerritsen, Thea van Rossum, Marian Huisman, Ria Thijssen, Annie Schoffelmeer, Rikie de Lorijn, Hennie van Wijk, Annie Sengers, Gerda Zondag, Corrie van Rijn, Joke van Deursen, Elly Bakker, Rikie de Vree, Toon Roeffen, Willy Peters, Gert van Rooij, Frans Gremmen, Hent Thijssen. Voorste rij: Wim Janssen, Gerrie Debast, Joke Looman, Gonnie Looman, Els Gremmen, Nellie Zondag, Sjaan Zondag, Pieta Janssen, Marietje van Kool wijk, Herma Huisman, Miep Kruisbergen, Nol Schoffelmeer, Theo Koolhout, Jan Nijs, Hettie van Rooij, Corrie Gerritsen, Adriaan Zondag, Jopie van Haren, Karel Eisen, Jan van Eck.

Op 8 oktober 1938 werd de bewaarschool bij Koninklijk Besluit erkend. Het aantal leerlingen op de naaischool liep terug en Zuster Quirina werd in 1941 overgeplaatst naar Bergen op Zoom.
De bewaarschool van Zuster Marie-Martinie had geen gebrek aan leerlingen. In januari 1936 had ze zelfs meer leerlingen dan Zuster Ludgardis op haar ‘grote school’, namelijk honderd, maar dat waren jongens en meisjes. De lagere school waar alleen meisjes op zaten had negentig leerlingen. De jongens gingen nog steeds naar de Openbare Lagere School in de Dorpsstraat.
De bewaarscholen werden toen nog niet volledig gesubsidieerd. De mensen moesten dus zelf schoolgeld betalen voor hun kinderen. Met de oorlogsdagen van 1940 werden het klooster en de scholen gevorderd door de militairen, maar al gauw konden de naai- en bewaarschool weer aan de gang. In 1942 werden in Moerdijk het klooster, de kweekschool, de huishoud- en industrieschool en het pensionaat door de Duitse bezetters in beslag genomen. De congregatie besloot om de kweekschool naar Wamel over te brengen en begin september kwamen leraressen en ruim 60 kwekelingen naar Huize Henricus en namen de klassen van de naaischool en van de bewaarschool in gebruik. De naaischool verhuisde naar de spreekkamer van Henricus en de kleuters naar de kelder.
Geen donker hok, want er was voldoende daglicht, maar de ramen zaten wel hoog en de kleuters konden dus niet naar buiten kijken. Dat duurde tot 19 januari 1945.

Toen verhuisde de kweekschool naar Tilburg. Maar de kweekschoolleerlingen waren al niet meer in Wamel, want sinds september 1944, waren ze op advies van de zusters thuis gebleven bij hun ouders, want de toestand in Wamel was zeer kritiek. Maar ook voor de Wamelse kinderen was de toestand zeer kritiek. Veel mensen evacueerden naar rustiger dorpen. Wamel werd voortdurend beschoten en er vielen vliegende bommen. Van lesgeven kwam heel weinig terecht.
De scholen werden daarom gesloten. Wamel werd zwaar getroffen en de bewoners van Henricus moesten zelf naar de kelders. Ook de pastoor en de buurtbewoners kwamen naar de kelders van Henricus. Zuster Ludgardis van de lagere school vierde 1 maart 1945 haar 40-jarig kloosterjubileum in de kelder. Het zal wel geen groot feest geweest zijn, in die omstandigheden. En op 15 maart overleed Pastoor Heurkens, ook in de kelder van Henricus. Op 17 maart werden de bewoners van Henricus geëvacueerd naar den Bosch met 3 ambulances en twee grote Canadese legertrucks. Op 5 mei kwam de bevrijding, maar het duurde nog een hele tijd voordat alle oorlogsschade weer zover hersteld was dat de scholen weer konden beginnen.
Intussen werd de naaischool opgeheven wegens een tekort aan leerlingen. Er waren in Leeuwen kleding-ateliers gekomen die interne opleidingen gaven.

Verkleed op het klimrek.

Verkleed op het klimrek.

Rechts Zuster Bertranda, midden Juffrouw Lies Arts en links Zuster Joachim.

Rechts Zuster Bertranda, midden Juffrouw Lies Arts en links Zuster Joachim.

Op 1 september 1959 werd Zuster Bertranda als hoofdleidster benoemd aan de bewaarschool. Tegelijk met haar was Mejuffrouw Annie Sengers leidster. Ze woonde in de Dorpsstraat, tegenover de kerk en trouwde met meester Niesink van de Victorschool en werd later hoofdleidster in Maasbomrnel.
Zuster Bernadette was er van 1 november tot 31 augustus 1963 tegelijk met Nellie van Teeffelen, een zus van meester van Teeffelen die onderwijzer aan de jongensschool was. Vanaf 1 maart 1964 zat men zonder 3de leidster, Zuster Joachim had 40 kleuters en Zuster Bertranda had er 60. Dat ging niet meer, men kon zulke grote groepen niet eens in het lokaal kwijt. Daarom liet men om beurten 20 kleuters thuis. Gelukkig kwam op 1 september 1964 Mejuffrouw Lies Arts het team versterken. Ze bleef tot 1967 aan de kleuterschool. Ze was later nog vele jaren lid van het R.K. Schoolbestuur in de Gemeente Wamel. Leidsters waren ook nog Elisabeth van Oijen en Nellie Schiks.

In oktober 1968 werd het kleuteronderwijs bij de wet erkend. Een maand later kwam juffrouw Rosa Dekkers. Bij de kinderen beter bekend als juffrouw Roos. Zij bleef zeven jaar en heeft daarna nog vaak ingevallen. Toen ze haar eerste baby had, kwam ze die prompt aan de leidsters en de kleuters laten bewonderen. Er waren nog meer leidsters, in 1971-1972 Francisca Croonen de Bruin, in 1968-1969 Cath. v.d. Putten, in 1975 Ingrid Henst. Mejuffrouw Ria Peters, was in Wamel stagiaire en heeft later ook aan de Laak- meerdere malen als leerkracht ingevallen.

Er kwamen veranderingen, de zusters trokken zich terug uit de exploitatie van de school en op 2 december 1970 werd bij notariële akte het nieuwe bestuur opgericht.
Mejuffrouw Willie Hol kwam 1 augustus 1972. Ze zou ongeveer 9 jaar blijven. Op 1 augustus 1975 kwam Mejuffrouw Trees Schoffelmeer als leidster. Zij hebben samen met Zuster Bertranda heel wat strubbelingen meegemaakt.
Omdat er in 1971 een nieuw schoolbestuur was gekomen, traden de zusters dus terug uit het bestuur en wilden zij de lokalen van de kleuterschool voor eigen doeleinden gaan gebruiken. Per 1 januari 1972 moest de kleuterschool hun lokalen in Huize Henricus verlaten. Er ontstond echter een geschil tussen het schoolbestuur dat een semi-permanente houten school wilde bouwen en het gemeentebestuur dat een permanent stenen gebouw wilde zetten.

Zuster Bertranda legt "de eerste" steen voor de nieuwe kleuterschool aan de Lakenstraat.

Zuster Bertranda legt “de eerste” steen voor de nieuwe kleuterschool aan de Lakenstraat.

De heer Salet, voorzitter van het schoolbestuur, voelde ook wel voor een permanente gecombineerde school voor basis- en kleuteronderwijs, maar opteerde toch voor een semi-permanente houten school omdat er vóór 1 januari een oplossing moest zijn voor het probleem. Dit werd toegelicht op een ouderavond in de overvolle bovenzaal van het toenmalige Parochiehuis in de Dorpsstraat. Deze bijeenkomst was belegd door het nog jonge oudercomité onder voorzitterschap van de heer S. Pompen. Tevens werd door frater Blomme van de Vredesschool in Druten een uiteenzetting gegeven over het L.O.M. onderwijs.
Over de kwestie van de kleuterschool had het schoolbestuur bij Gedeputeerde Staten en de Kroon beroep aangetekend tegen het besluit van de gemeenteraad. Er moest dus op de uitslag daarvan worden gewacht. Het zou nog tot 16 augustus 1976 duren voordat men de nieuwe stenen permanente kleuterschool kon betrekken. De eerste steen werd op 6 januari 1976 gelegd door Zuster Bertranda.
Maar op 15 februari moest de kleuterschool ‘Henricus’ verlaten. Daarom verhuisde men zolang naar het juist leegstaande parochiehuis; een week daarvoor was het Vrije Tijds Centrum geopend in de Clarissenstraat. De ouders hielpen bijzonder goed mee bij de verhuizing.
Daags voor de grote vakantie in 1976 kon eindelijk verhuisd worden naar de nieuwe school, weer met veel hulp van de ouders. Zuster Bertranda heeft voor haar school gestreden, want het was al die jaren niet zo gemakkelijk gegaan. Maar zij en haar leidsters Trees Schoffelmeer en Willy Hol konden opgelucht adem halen en met volle moed in hun nieuwe school aan de slag. Ook mevrouw Nuij had hard moeten werken om alles keurig schoon te hebben voor de opening. Deze vond plaats op 24 september 1976 en werd verricht door de heer Th. Salet, voorzitter van het schoolbestuur. De school bestond uit 3 ruime klaslokalen, een kleine hal, een grote hal-speelzaal en een keukentje, personeelskamer en toiletten. Op 9 oktober was er open dag. Voor de naam was er een prijsvraag uitgeschreven. ‘De Springplank’ vond men de mooiste naam.

Ouders aan het werk in de kleuterschool...

Ouders aan het werk in de kleuterschool…

Vier kleuters verdienden hiermee een mooie prijs. Zij hadden de naam verzonnen, het waren Esther van de Berg, Harm Keultjes, Marcel Versteeg en Yvonne Bouman.
Maar na 3 jaar ontstonden er weer problemen, want toen moest er een nieuwe lagere school gebouwd worden en die moest aangebouwd worden aan de kleuterschool. Een hele muur werd uitgebroken om er een glaswand in te zetten en de bestaande glaswand moest worden dichtgemetseld omdat daar de nieuwe lagere school tegenaan werd gebouwd. Een groot voordeel van de samenvoeging van de scholen was, dat er een hechte samenwerking tot stand kwam tussen de leerkrachten van de lagere school en de kleuterleidsters. Die samenwerking had steeds op een laag pitje gestaan, al was er de laatste jaren al wel meer contact gegroeid, mede omdat de jongens en de meisjesschool inmiddels samengevoegd waren. Maar toen de beide scholen onder één dak kwamen, werd er samen vergaderd en samen koffie gedronken.
De leerkrachten van kleuterschool en klas 1 gingen ééns in de week op bezoek in elkaars klassen, waardoor er meer begrip en waardering kwam voor elkaars werk.
Van 15 september tot 13 december 1980 kwam Monique van Tiem op de kleuterschool. Maar in februari kwam ze weer terug, want Zuster Bertranda, het hoofd van de kleuterschool, werd ziek.
Juffrouw Trees werd waarnemend hoofd en op 28 februari 1981 nam Juffrouw Willie van Hees-Hol afscheid. Op 23 maart 1981 kwam Hannie Bruisten-Verbiesen als derde kleuterjuf en in augustus 1981 kreeg de kleuterschool er nog een extra leerkracht voor 5 schooltijden per week bij, juffrouw Sjannie Theunissen-Hoogsteder. Met de school ging het dus prima, maar met Zuster Bertranda ging het niet goed. Na een zware hartoperatie kwam ze niet meer terug. Op 15 oktober 1982 nam ze officieel afscheid van haar geliefde school en kinderen, met een feestelijke receptie en vele cadeaus. Onder grote dank van schoolbestuur, collega’s en ouders voor haar grote inzet en verdiensten voor de Wamelse kleuters. Ze vertrok naar Rosmalen, waar ze bij het Bernadetteklooster van haar orde, een prachtige bejaardenwoning betrok. Maar daar heeft ze maar heel kort van kunnen genieten, want al spoedig werd ze ernstig ziek en opgenomen in het ziekenhuis in Den Bosch. Na haar ziekenhuisperiode kwam ze niet meer terug in haar huisje, maar in het ziekenverblijf van het Bernadetteklooster. Na opnieuw een opname in het Carolus Ziekenhuis in Den Bosch overleed ze op 29 april 1985. Bij haar vertrek op 15 oktober 1982 werd de heer van Duijnhoven tevens benoemd tot hoofd van de kleuterschool. Juffrouw Trees kreeg een baby en ging de school ook verlaten, uitgewuifd door bestuur, collega’s en kinderen.

Vooraan zittend: Claudy Rikken. Eerste rij, v.l.n.r.: Wobke Gerrits. Ferdy v. Verseveld, Michel Melsen, Renske Bouman, Eelco van Doorn, Esther Zondag, Juffrouw Trees Schoffelmeer, Linda Lamers, Wayne van Doesburg, Saskia van Rossum, Jean Pierre Stevens. Op de trap links: Jacco Thijssen, Arjan Janssen en Wiliam Looman. Onder het afdakje: Chantal Janssen, Marc van Rossum en Christel van Maurik. Het rijtje boven Juffrouw Trees v.l.n.r.: Sander Feekes, Mirella van Duijnhoven, Sharon Keulers en Tamara Seelen.

Vooraan zittend: Claudy Rikken. Eerste rij, v.l.n.r.: Wobke Gerrits. Ferdy v. Verseveld, Michel Melsen, Renske Bouman, Eelco van Doorn, Esther Zondag, Juffrouw Trees Schoffelmeer, Linda Lamers, Wayne van Doesburg, Saskia van Rossum, Jean Pierre Stevens. Op de trap links: Jacco Thijssen, Arjan Janssen en Wiliam Looman. Onder het afdakje: Chantal Janssen, Marc van Rossum en Christel van Maurik. Het rijtje boven Juffrouw Trees v.l.n.r.: Sander Feekes, Mirella van Duijnhoven, Sharon Keulers en Tamara Seelen.

Intussen kwam er een nieuwe opleiding. De kleuterkweek hield op te bestaan en er kwam één opleiding voor onderwijzers en kleuterleiding, zodat men na het eindexamen in alle klassen les zou mogen geven. Voor de kleuterleidsters met de oude opleiding kwam er een applicatiecursus, zodat zij beter toegerust waren om op de lagere school les te geven. Mejuffrouw Marie José de Waard slaagde op 30 juni 1983 voor dat examen en zij werd op 1 juli 1983 benoemd in Wamel. Mevrouw Tonnie Zeeuwen-Crooijmans werd benoemd per 25 maart 1985. In 1985 kwam ook de Wet op de nieuwe Basisschool, waarbij per 1 augustus van dat jaar de kleuterschool en de lagere school samengevoegd werden. De heer van Duijnhoven werd directeur van Basisschool ‘De Laak’.
Zo viel het doek over een zelfstandig stuk onderwijs voor de allerkleinsten dat 122 jaar daarvoor begonnen was in ons dorp.